با توسعه شهرها و گذر از زندگی سنتی به مدرن، همان‌طور که معماری‌های جدید برای ساختمان‌ها در نظر گرفته می‌شود، روش‌های جدیدی برای محافظت از آنها نیز در برابر بلایایی همانند آتش‌سوزی ایجاد می‌شود. اکنون می‌بینیم که آتش‌نشانان با استفاده از تجهیزات پیشرفته برای اطفای حریق تلاش می‌کنند. مهم‌ترین سیستم‌هایی که امروزه برای کار آتش‌نشانان و امنیت هرچه بیشتر آنها به کار می‌رود، سیستم های اطفا حریق در تهران است که در ساختمان‌ها پیاده‌سازی می‌شود. انواع اسپرینکلر آتش نشانی از این سیستم‌ها هستند. در این مقاله در مورد اینکه اسپرینکلر چیست و چه کاربردی در آتش‌نشانی دارد صحبت خواهیم کرد.
منظور از اسپرینکلر چیست؟
سیستم اسپرینکلر یک جزء ساده اما کلیدی و بسیار پرکاربرد در سیستم حفاظت از ساختمان‌های تجاری و خانگی در برابر حریق به‌حساب می‌آید. این سیستم که در سقف یا دیوارهای جانبی نصب می‌گردد، شامل یک منبع آب، یک سیستم لوله‌کشی توزیع آب و سری‌های آبپاش است. هنگامی که حریق تشخیص داده می‌شود، آب به‌صورت بارانی و خودکار تخلیه می‌گردد. البته این سیستم توسط دود فعال نمی‌شود. اسپرینکلر، آتش را کنترل و یا خاموش می‌کند. همچنین یک سیستم تشخیص و مهار حریق و یک سیستم کاملاً هوشمند است که وقوع آتش را شناسایی کرده و در همان نقطه فعال می‌شود و جلوی گسترش آتش‌سوزی را به‌راحتی می‌گیرد.
تاریخچه پیدایش انواع اسپرینکلر آتش نشانی
از قرن نوزدهم تابه‌حال سیستم اسپرینکلر وجود دارد. این شیوه اطفاء حریق اولین‌بار به‌وسیله Hiram stevens maxim اختراع شده است. به‌طورکلی، شیوه کار آن این است که آب شهری را با فشار زیاد از لوله‌ها به سری آبپاش خود می‌رساند. سیستم‌های اسپرینکلر، در حال حاضر به عنوان بخشی از سیستم اطفاء حریق آبی، به طور گسترده‌ای در سراسر جهان مورداستفاده هستند و سالانه بیش از ۴۰ میلیون از این سیستم‌ها خریداری و نصب می‌شود.
انواع اسپرینکلر آتش نشانی
سیستم اطفا حریق اسپرینکلر دارای چند نوع زیر است که به بررسی مختصر آنها می‌پردازیم.
لوله مرطوب
در اسپرینکلر لوله مرطوب که رایج‌ترین نوع در ساختمان‌های مسکونی است، آب سرد تحت‌فشار در لوله‌ها ذخیره می‌گردد و با رسیدن به سطح حرارت از پیش تعیین شده بلافاصله توسط سری‌های آبپاش آزاد می‌شود.
لوله خشک
سیستم اطفا حریق لوله خشک، دیرتر فعال می‌شود. از این سیستم، اصولاً در ساختمان‌های بدون گرمایش و خالی از سکنه که احتمال یخ‌زدن لوله‌ها بالا است استفاده می‌گردد. گاز نیتروژن یا هوای تحت‌فشار در این سیستم به مخزن اصلی آب متصل است. با فعال‌شدن آتش، هوا از لوله‌ها خارج شده و فشار آن موجب شده که آب از طریق لوله‌ها به سمت سری‌های آبپاش جریان پیدا کند.
سیستم جاری شونده از انواع اسپرینکلر آتش نشانی
در بین انواع اسپرینکلرها، سیستم‌های جاری شونده یا سیلابی در مناطقی که خسارت ناشی از آتش‌سوزی مهم‌ترین نگرانی موجود است؛ مانند محل بارگیری انبارها و ساختمان‌های بلند استفاده می‌گردد. در این سیستم‌ها نازل همیشه باز است. آنها توسط یک زنگ هشدار فعال می‌شوند که دریچه تخلیه آب را باز می‌نماید.
پیش اقدام
سیستم پیش اقدام، از ادغام انواع اسپرینکلر لوله خشک و لوله مرطوب ساخته می‌شود. این سیستم بیشتر در مناطقی که احتمال آسیب‌های آبی بالا است، مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این روش تا زمانی که آتش‌سوزی تشخیص داده نشود، آبی در لوله‌ها ذخیره نمی‌گردد. زمان پاسخگویی پیش اقدام خیلی سریع‌تر از سیستم استاندارد لوله مرطوب است.
آب فوم از دیگر انواع اسپرینکلر آتش نشانی
در چنین سیستم‌هایی، مخلوطی از آب و افشرده فوم، از آب‌پاش‌ها تخلیه می‌شود. سیستم‌های آب فوم در ساختمان‌هایی که مایعات اشتعال‌زا در آنها وجود دارد یا سوله‌های فرودگاه‌ها کاربرد فراوان دارند.
مه آب
در چنین سیستم‌هایی هدف، ایجاد مه است که گرما را جذب نماید. از این سیستم اسپرینکلر در اماکنی که می‌خواهند از آسیب آب جلوگیری کنند یا منابع آبی کمی وجود دارد، استفاده می‌گردد. اندازه قطرات را می‌توان با تنظیم فشار تخلیه از طریق یک نازل با اندازه دهانه ثابت کنترل نمود که سطح بیشتری را تحت پوشش قرار دهد.
انواع اسپرینکلر آتش نشانی از نظر نحوه عملکرد
اسپرینکلرها از نظر نحوه عملکرد و نوع واکنش و طریقه نصب هم به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
اسپرینکلر پایین زن
پایین زن یکی از انواع اسپرینکلر است. این اسپلینکلر به حال عمودی نصب می‌گردد. دفلکتور آن به سمت پایین است و آب پس از عبور از اوریفیس و دفلکتور به‌صورت نیمکره‌ای پایین می‌ریزد.
اسپرینکلر بالازن
نحوه نصب این نوع اسپلینکلر به‌صورت عمودی است و آب از اوریفیس به سمت بالا به حرکت در می‌آید و بعد از عبور از دفلکتور به‌صورت چرخشی خارج می‌گردد. لازم به ذکر است که اسپرینکلرهای بالا زن جهت نصب به قاب نیاز ندارند.
اسپرینکلر مخفی
اسپرینکلر کانسیلد در مکان‌هایی که حفظ زیبایی ظاهری ساختمان مهم است، استفاده می‌گردد. این اسپرینکلر دارای یک قاب است و به‌صورت توکار و درون سقف، نصب می‌شود. به‌گونه‌ای که پس از نصب، هم سطح سقف می‌گردد و هنگام افزایش حرارت از قاب جدا شده و بیرون می‌آید و فعال می‌شود.
نحوه عملکرد سیستم‌های اسپرینکلر
سیستم‌های آبپاش مسکونی شامل یک هشدار جریان هستند که با فعال‌شدن سیستم زنگ هشدار به صدا در می‌آیند. زنگ خطر نصب شده در بیرون خانه می‌تواند همسایگان را نسبت به فعال‌شدن سیستم در صورت عدم حضور، آگاه کند. برخی از این سیستم‌ها برای هشدار به آتش‌نشانی محل، فعال‌سازی می‌شوند. سری اسپرینکلرهای مورداستفاده در سیستم اطفا حریق آبی متفاوت است؛ اما بیشتر آنها با گرما فعال می‌شوند. همه آنها دارای لامپ پر از مایع مخصوص هستند که در هنگام قرارگرفتن در معرض حرارت به‌سرعت منبسط می‌گردند. در یک دمای مشخص، لامپ می‌شکند و سیستم فعال می‌گردد. دیگر سری‌های آب‌پاش‌ها ممکن است پیوند لحیم‌کاری داشته باشند که در دمای مشخص ذوب گردند.
یک آبپاش معمولاً برای تأمین پوشش یک اتاق با اندازه متوسط کافی خواهد بود. اتاق‌های بزرگ‌تر ممکن است به دو سری نیاز داشته باشند. اسپرینکلرهای روچتک در طرح‌های متنوعی ساخته می‌شوند تا مناسب با هر دکوراسیونی مورداستفاده باشند و زمان نصب بسته به‌اندازه و ماهیت پروژه‌ها، متفاوت خواهد بود.
کاربرد انواع اسپرینکلر آتش نشانی
اسپرینکلرها جزء ضروری‌ترین سیستم‌های حفاظت در برابر آتش‌سوزی ساختمان هستند و در طیف وسیعی از اماکن، برای محافظت از جان و مال افراد استفاده می‌شوند. برخی از رایج‌ترین کاربردهای اسپرینکلر شامل موارد زیر می‌شود.
ساختمان‌های تجاری
پاشنده‌های آب آتش‌نشانی معمولاً در ساختمان‌های تجاری مانند ادارات، هتل‌ها و مراکز خرید برای محافظت از ساکنان و اموال در برابر آتش‌سوزی استفاده می‌شوند.
تأسیسات صنعتی
اسپرینکلرهای آتش‌نشانی در تأسیسات صنعتی برای محافظت از ماشین‌آلات و یا تجهیزات دیگر مورداستفاده قرار می‌گیرند و جزئی از سیستم اطفاء حریق کارهانه ها هستند.
کاربرد انواع اسپرینکلر آتش نشانی ساختمان‌های مسکونی
از آبپاش‌های اسپرینکلر به طور رایج در ساختمان‌های مسکونی همانند برج‌ها، مجتمع‌های مسکونی و آپارتمان‌ها برای محافظت از ساکنان و اموال، در برابر آتش‌سوزی استفاده می‌گردد.
مؤسسات آموزشی
آبپاش‌های آتش‌نشانی در مدارس و دیگر مؤسسات آموزشی برای محافظت از اساتید، اموال آموزشگاه و دانش‌آموزان مورداستفاده است.
مراکز پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی
اسپرینکلرهای آتش‌نشانی در مراکز پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی همانند خانه‌های سالمندان، بیمارستان‌ها، برای محافظت از بیمارانی که ممکن است در صورت آتش‌سوزی قادر به تخلیه سریع نباشند، استفاده می‌گردد.
موزه‌ها و گالری‌های هنری
انواع اسپرینکلر آتش نشانی در موزه‌ها و گالری‌های هنری هم برای محافظت از مجموعه‌های ارزشمند کاربرد فراوانی دارند. سیستم‌های اسپرینکلر آتش‌نشانی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در صورت وقوع آتش‌سوزی خیلی سریع و خودکار واکنش نشان دهند.
دیگر مزایای این سیستم را در بخش بعدی مورد بررسی قرار می‌دهیم.
مزایای استفاده از اسپرینکلر
- اگر آتش در همان ابتدا خاموش شود به میزان قابل‌توجهی گرما و دود کمتری تولید می‌گردد. این همان کاری است که آب‌پاش‌ها برای انجام آن طراحی شده‌اند.
- سیستم‌های اسپرینکلر خودکار، همیشه پاسخگو هستند؛ بنابراین کنترل آتش خیلی سریع است و نیازی به دخالت انسانی ندارد.
- خسارات مالی، کاهش می‌یابد.
- آتش‌سوزی‌های کنترل شده با اسپرینکلر در اکثر موارد آسیب خیلی کمتری نسبت به دیگر آتش‌سوزی‌ها دارد.
- آتش‌های کنترل شده با اسپرینکلر تقاضا برای امنیت را کاهش می‌دهد؛ زیرا فرصت‌های نفوذ را به حداقل می‌رساند.
- سیستم‌های اسپرینکلر نسبت به استفاده از هایدرانت‌ها و شلنگ‌های آتش‌نشانی آب کمتری مصرف می‌کنند.
- هزینه بیمه اماکن کاهش می‌یابد.
- ارزش اماکن افزایش پیدا می‌کند.
سخن پایانی
اکنون که علم و تکنولوژی در کنار هم قرار گرفته‌اند و توانسته‌اند به بشر در ابداع ابزارهای مختلف کمک کنند، می‌توانیم از آنها برای ایجاد امنیت بیشتر استفاده کنیم. قطعاً انواع اسپرینکلر آتش نشانی از این دسته ابداعات بشر است. چرا که آتش همیشه، بلایی بوده که انسان به‌سختی قادر به کنترل آن است. اگر امروز که استفاده از مواد شیمیایی و اشتعال‌زا زیاد شده است، نتوانیم راه‌های مؤثری برای کنترل حریق داشته باشیم، با مشکلات بزرگ‌تری مواجه می‌شویم. برای نصب اسپرینکلرها بهتر است به مراکز معتبر مراجعه کنید. شرکت ایمن مهار گستر آشیانه (مهارفایر) در این زمینه در خدمت شما سروران است و با ارائه مشاوره‌های دقیق، شما را در طراحی و راه‌اندازی انواع سیستم اطفاء حریق از جمله این نوع سیستم اسپرینکلر یاری نماید.
