ایمنی در برابر آتش یک جنبه حیاتی برای تمامی افراد در محیط‌های گوناگون است. در واقع انتخاب نوع مناسب سیستم اطفاء حریق، جان انسان‌ها را نجات داده و از آسیب به اموال جلوگیری می‌کند. انواع سیستم اطفاء حریق گازی از موثرترین سیستم‌ها برای جلوگیری از آتش سوزی قبل از گسترش آن هستند و انواع مختلفی دارد که متناسب با نیازهای خاص طراحی می‌شوند. با این حال با وجود گزینه‌های متعدد، انتخاب یکی از انواع سیستم‌های گازی کاری دشوار خواهد بود. از این رو در این مقاله با انواع این سیستم‌ها آشنا می‌شویم.
سیستم اطفاء حریق گازی چیست؟
سیستم اطفا حریق گازی نوعی سیستم کنترل و خاموش کننده آتش است که به کمک آزاد کردن گازهای پاک و بی‌اثر در محیط، فرایند اطفاء حریق را انجام می‌دهد. ترکیبات درون کپسول‌های این سیستم، شامل گازهای بی‌رنگ، بی‌بو و فاقد رسانای الکتریکی است که به صورت مایعات فشرده درون سیلندرهای مخصوص نگهداری می‌شوند. این نوع سیستم بیشتر در مناطقی مورد استفاده قرار می‌گیرد که سایر تجهیزات اطفای حریق مثل سیستم آبی و فوم در آن کاربرد مناسبی نداشته باشند.
برای مثال در موزه‌ها و گالری‌های هنری، اطفای حریق آبی به آثار با ارزش موجود در این مناطق آسیب می‌رساند. همچنین در مخابرات و انبارهای نگهداری تجهیزات پزشکی نیز رطوبت به وسایل موجود در محیط آسیب می‌زند. پس بهترین سیستم اطفاء حریق در این مورد، سیستم گازی است.
انواع سیستم اطفاء حریق گازی
این سیستم به دو دسته کلی اطفاء حریق گاز کربن دی اکسید و سیستم حریق گاز پاک تقسیم می‌گردد. روش‌های این دو با هم متفاوت بوده و هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.
سیستم گاز کربن دی اکسید
سیستم اطفاء حریق در این روش، با توجه به مثلث آتش که شامل حرارت، گرما و اکسیژن می‌باشد؛ اقدام به مهار آتش می‌کند. بدین صورت که پس از تشخیص آتش، اکسیژن را پایین آورده و پس از آزادسازی کربن دی اکسید، آتش را مهار و در نهایت خاموش می‌کند. این سیستم، گرچه بسیار راحت و آسان می‌باشد، معایبی از جمله آسیب زدن به محیط زیست، سمی و غیر قابل استفاده کردن محیط را برای مدت کوتاهی به همراه دارد.
سیستم اطفاء حریق با گاز پاک
از این سیستم جهت مهار آتش استفاده می‌کنند، این نوع بسیار بی ضرر بوده و به دلیل استفاده از گازهای پاک و بی ضرر، آسیبی به محیط زیست و لایه اوزون وارد نمی‌کند. بی ضرر بودن این گازها و عدم تاثیر گذاری آنها بر گرمایش زمین و لایه اوزون، آن را به یکی از پرطرفدارترین سیستم‌های اطفاء حریق تبدیل نموده است. ابعاد سیلندرهای این سیستم بیشتر و عملکرد آن طولانی‌تر از سیستم اطفاء گاز کربن دی اکسید می‌باشد. گازهای مورد استفاده سیستم اطفاء حریق گاز پاک خود به سه نوع گازهای نجیب، گاز نوک 1230 و گاز هالوکربنی تقسیم می‌شوند.
گازهای نجیب
آرگون، نیتروژن و کربن دی اکسید سه گاز اصلی تشکیل دهنده انواع گازهای نجیب می‌باشند. شرایط حریق و مکانی که حریق در آن صورت گرفته بر میزان این سه گاز تاثیر دارند. سیستم اطفاء حریق اتوماتیک گازی که از گازهای نجیب استفاده می‌کند، قیمت نسبتاً بالاتری داشته و بنابراین تنها برای اماکن کوچک مقرون به صرفه می‌باشد. گازهای نجیب برای تخلیه به 60 ثانیه زمان نیاز دارند.
گاز نوک 1230 (Novec 1230)
سرعت تلخیه این گاز که به صورت نیتروژن فشرده شده در سیلندرها ذخیره می‌شود و بسیار سریع و چیزی در حدود 10 ثانیه می‌باشد. نوک 1230 در سیلندرها مایع بوده و به هنگام تخلیه، به شکل گاز در هوا پخش می‌گردد. حذف عامل حرارت و به تعویق انداختن فرایند حریق، وظیفه کاری این گاز، جهت مهار حریق می‌باشد.
گاز هالوکربنی
این گاز در برابر جریان برق عایق بوده و سرعت زمان تخلیه‌ی آن بسیار بالا و در حدود 10 ثانیه است. این گاز کمترین خسارت و آسیب را به افراد و تجهیزات وارد کرده و دارای دو نوع زیر می‌باشد.
- گاز HFC – 125: این سیستم اطفاء حریق گازی که از گاز هالوکربنی استفاده کرده و عامل حریق را حذف می‌کند، یک گاز بی رنگ و بی بو بوده که جریان الکتریکی را از خود عبور نمی‌دهد. این گاز آسیبی به لایه‌ی اوزون وارد نکرده و از این جهت انتخاب بسیار خوبی جهت اطفاء حریق می‌باشد.
- گاز FM200 : این گاز که به آن HFC-227EA نیز گفته می‌شود، بهترین جایگزین گاز هالون می‌باشد. چرا که بر خلاف گاز هالون، آسیبی به محیط زیست و لایه اوزون وارد نمی‌کند. هپتا فلوئور پروپان (HeptaFluoro Propane) ترکیب شیمیایی این گاز بوده و با ایجاد سرما، حرارت را کاهش داده و آتش را مهار می‌کند. از مزایای این سیستم می‌توان به امنیت بسیار بالا، سیلندرهای کوچک، سرعت عمل بالا در حدود کمتر از 10 ثانیه، شارژ آسان و مقرون به صرفه بودن اشاره کرد.
اجزای تشکیل دهنده سیستم اطفاء حریق گازی
هر سیستم اطفای حریق از این نوع، حاوی ۳ بخش اصلی است:
- منبع یا سیلندر که ماده عامل اطفای حریق درون آن قرار می‌گیرد.
- نازل و شیلنگی که ماده داخل سیلندر را به بیرون انتقال می‌دهند که غالباً شیلنگ از جنس برنج ساخته می‌شود تا فشار بالایی را برای تخلیه تحمل کرده و همچنین چکش خواری بالایی داشته باشد. جنس نازل هم باید از آلومینیوم و دارای استاندارد، ویژگی‌ها و ضخامت مخصوص باشد.
- راه انداز سیستم اطفای حریق (دکمه، ریموت، شاسی یا… )
نحوه عملکرد سیستم گازی
سیستم اطفاء حریق گازی بر اساس اصل از بین بردن عوامل اشتعال زا پا به میدان نبرد نهاده است. همانطور که می‌دانید، عناصر مثلث آتش عبارتند از: اکسیژن، سوخت و گرما که با حذف هر یک از آنها می‌توان آتش را خاموش نمود. این سیستم به دو عنصر زیر در مثلث آتش حمله می‌کند.
- اکسیژن: میزان اکسیژن با کمک گازهای بی‌اثری همانند نیتروژن و آرگون به ۱۵ درصد حجم کاهش پیدا خواهد کرد. به محض اینکه سطح اکسیژن محیط بیش از ۱۵ درصد کاهش یافت، دیگر هوای کافی برای ادامه فرایند سوخت وجود نخواهد داشت. از این رو آتش خاموش می‌شود.
- گرما: به محض تخلیه گاز، گازهای خاموش کننده با هوا ترکیب شده در نتیجه ظرفیت گرمایی بسیار بیشتری نسبت به هوای خالی دارد. بنابراین گرمای بیشتری را جذب می‌کند و باعث از بین رفتن واکنش زنجیره احتراق می‌شود.
مزایای منحصر به فرد سیستم اطفا حریق گازی
همانند سیستم اطفا حریق خشک، سیستم‌های گازی برای ایمن‌سازی مناطق پرخطر، به خصوص مناطقی که استفاده از سیستم‌های آبی گزینه مناسبی نیست، بسیار مؤثر هستند. همچنین، به‌کارگیری سیستم‌های گازی، نیاز به عملیات پاکسازی را به حداقل می‌رساند. این امر به نوبه خود، زمان ازکارافتادگی کسب و کار را کاهش خواهد داد. از سایر مزایای سیستم اطفاء حریق گازی، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
- در مقایسه با روش‌های اطفا حریق سنتی، سیستم‌های گازی، رسانای جریان الکتریسیته نیستند، بنابراین گزینه ایمن‌تری برای خاموش کردن آتش‌سوزی‌های الکتریکی هستند و خطر برق‌گرفتگی را کاهش می‌دهند.
- سیستم‌های گازی نه تنها می‌توانند به سرعت آتش را خاموش کنند و آسیب‌های ناشی از خود اشتعال را کاهش دهند، همچنین میزان آسیب ناشی از دود و دوده را به حداقل می‌رسانند.
- آسیب‌های ناشی از حریق تنها به خود آتش محدود نمی‌شود. پسماند به جا مانده از برخی مواد خاموش‌کننده می‌تواند به تجهیزاتی مانند وسایل الکترونیکی صدمه بزند. از آنجایی که این سیستم‌ها پسماندی به جا نمی‌گذارند، احتمال خسارات جانبی به حداقل می‌رسد.
- از سیستم اطفاء حریق گازی می‌توان هم در محیط‌های مسکونی و هم غیرمسکونی (بسته به سیستم) استفاده کرد. از همین رو، قبل از فعال شدن سیستم نیازی به تخلیه نیست. این امر به نوبه خود، باعث تسریع در عملیات اطفا حریق می‌شود و به حفاظت از منابع انسانی ارزشمند کمک می‌کند.
- سیستم‌های گازی پاک ایجنت مانند Novec 1230 سازگار با محیط زیست هستند و منجر به تخریب لایه اوزون نمی‌شوند.
معایب سیستم‌های گازی
با توجه به مزایایی که در بالا به آنها اشاره کردیم، سیستم اطفاء حریق گازی بدون عیب نبوده و برخی از اشکالات و خطرات در آن وجود دارد. این سیستم مانند هر سیستم دیگری نیاز به یک سری تجهیزات برای راه‌اندازی دارد که فضای زیادی را اشغال می‌کند. به طور معمول به فضای جداگانه‌ای برای قرار دادن مخازن ذخیره سازی گاز و پنل آزادسازی سیستم نیاز خواهید داشت. به علاوه لوله کشی باید از محل مخازن ذخیره سازی به منطقه تحت حفاظت هدایت گردد. برای این منظور نیاز به هماهنگی دقیق با معماری ساختمان و سایر لوله‌ها، کانال‌کشی‌ها و کابل‌های موجود در منطقه حفاظت شده خواهد بود.
موارد استفاده از سیستم اطفای حریق گازی
به دلیل ویژگی‌های مفیدی که این سیستم دارد، کاربردهای زیادی را می‌توان برای آن در نظر گرفت. این کاربردها عبارتند از:
- اتاق‌های سرور
- مراکز نگهداری از آثار هنری و موزه ها، گالری‌ها و ..
- آرشیو اسناد، مدارک و بایگانی‌ها
- مراکز تماس اضطراری
- برج‌های کنترل و مراقبت پرواز
- ایستگاه‌های فرستنده امواج تلفن همراه و مراکز ارائه دهنده خدمات اینترنت
- تلویزیون و رادیو
- ایستگاه‌های امواج الکترومغناطیسی
- پست‌های برق و ژنراتورهای برق اضطراری
- کشتی و وسایل نقلیه نظامی
- دیتا سنترها
- آزمایشگاه‌ها و مراکز صنعتی
- اتاق‌هاي كنترل
- مراكز تصويربرداري پزشكي و اتاق‌های عمل
- بايگاني، آرشيو و كتابخانه
- مراکز تولیدی مجهز به دستگاه‌ها و ماشین آلات برقی
- و …
بطور کلی نصب و راه اندازی این سیستم در هر فضایی که دارای تجهیزات و لوازم حساس و گران قیمت باشد، توصیه می گردد.
مقایسه سیستم اطفاء حریق گازی و آبی
هر دو سیستم گازی و آبی، جزء محبوب‌ترین سیستم‌های اطفای حریق به شمار می‌آیند، اما هر دو مزیت‌ها و ویژگی‌هایی دارند که باعث شده برای هر مکانی مناسب نباشند. سیستم اطفاء حریق آبی اگرچه در مهار آتش حرفه‌ای است، اما سرعت کمتری نسبت به سیستم حریق اتوماتیک گازی در مهار آتش دارد. استفاده از آن در مراکزی از جمله موزه‌ها و کتابخانه‌هایی که موجب وارد شدن خسارت به تجهیزات می‌گردد، مناسب نمی‌باشد. این در صورتی است که سیستم اطفای حریق اتوماتیک گازی، در تمامی مناطق و اماکن قابل استفاده است.
بعد از استفاده از سیستم آبی، باید زمانی را صرف تمیز کردن محیط کرد. ممکن است محیط تا چند ساعت قابل استفاده نباشد. این در صورتی است که سیستم حریق اتوماتیک گازی محیط را غیر قابل استفاده نکرده و تمیز کردن آن به مراتب آسان‌تر خواهد بود.
قیمت راه‌اندازی سیستم اطفاء حریق گازی
انواع سیستم گازی با توجه به نوع گاز و ویژگی‌های آن قیمت‌های متفاوتی دارند. برند، کیفیت، مزایا، ویژگی‌ها و نوع سیستم همگی در قیمت کلی سیستم اطفاء حریق تاثیرگذار خواهند بود. همواره به یاد داشته باشید کیفیت مهمترین چیزی است که هنگام خرید سیستم اطفاء حریق باید به آن توجه داشت. اگر کیفیت سیستم شما پایین باشد و آتش مهار نگردد، خسارت مالی و جانی بسیاری وارد می‌گردد که ممکن است جبران ناپذیر باشد.
کلام پایانی
در این مقاله به شرح سیستم اطفاء حریق گازی و ویژگی‌های آن پرداختیم. این سیستم مناسب مناطقی است که لوازم الکتریکی در آن نگهداری می‌شود. به دلیل سرعت بالا و اثرات خوبی که این سیستم در اطفاء دارد، گزینه مناسبی برای استفاده بوده تا سبب آسیب و خسارت جبران ناپذیری نشود. جهت نصب و فعال سازی این سیستم در محل زندگی و یا کار خود با مهار فایر در ارتباط باشید.
